Κατερίνα Δούναβη & Όλγα Τσουμάνη

Η παρούσα μελέτη αποτελεί μια συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας με στόχο τη συγκέντρωση στοιχείων σχετικά με την αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας «κινητής υγείας» (mHealth) στη διευκόλυνση συμπεριφορών διαχείρισης βάρους. Το ποσοστό των υπέρβαρων και παχύσαρκων ολοένα αυξάνεται σε ολόκληρο τον κόσμο, προκαλώντας ανησυχίες για τη δημόσια υγεία. Η ανάλυση συμπεριφοράς επικεντρώνεται στην ουσιαστική βελτίωση των κοινωνικά σημαντικών συμπεριφορών με την υλοποίηση στρατηγικών σε ατομικό επίπεδο. Ο συνδυασμός της συμπεριφορικής επιστήμης με την πρόοδο στην πληροφορική έχει οδηγήσει σε εφαρμογές «κινητής υγείας», με τις πιο σημαντικές από αυτές να εστιάζουν στην παρακολούθηση της σωματικής δραστηριότητας και της διατροφής.

Μέθοδος

Η ανασκόπηση περιέλαβε 39 επιστημονικά άρθρα περιοδικών αξιολογημένα από ομότιμους (17 μη τυχαιοποιημένες μελέτες και 22 τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές) που δημοσιεύθηκαν μεταξύ 2012 και 2017. Στις μελέτες συμμετείχαν ενήλικες με τυπικές γνωστικές ικανότητες. Μετρήθηκαν οι συμπεριφορές τους στη διαχείριση του βάρους με χρήση κινητής τεχνολογίας. Τα εξαχθέντα δεδομένα κωδικοποιήθηκαν στις κατηγορίες των χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων, της παρέμβασης, των αποτελεσμάτων, της βεβαιότητας των αποδεικτικών στοιχείων και της κοινωνικής εγκυρότητας.

Αποτελέσματα

Οι μη τυχαιοποιημένες μελέτες ορίστηκαν κυρίως ως δοκιμές σκοπιμότητας ή αποδοχής και περιλάμβαναν αναλύσεις ποιοτικών, συσχετιστικών ή δευτερευόντων δεδομένων χωρίς ομάδα ελέγχου. Καμία από τις μελέτες δεν ανέφερε δεδομένα σχετικά με την πιστότητα στη θεραπεία. Οι εφαρμογές που αξιολογήθηκαν στις μελέτες είτε δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό είτε προϋπήρχαν. Οι πρόσθετες θεραπείες πακέτων παρέμβασης περιλάμβαναν προσωπική καθοδήγηση. Οι εφαρμογές mHealth αποδείχθηκαν αποτελεσματικές για τη διαχείριση του βάρους, καθώς και για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την ιατρική περίθαλψη και την ενίσχυση της επαφής με τους παρόχους υγείας.

Οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές περιλάμβαναν δύο, τρεις και τέσσερεις παράλληλες ομάδες και αξιολογήθηκαν με βάση τα αυστηρά πρότυπα Cochrane. Οι συμμετέχοντες ανατέθηκαν τυχαία σε πειραματικές ομάδες ή ομάδες ελέγχου. Η αποτελεσματικότητα των εφαρμογών κινητής υγείας αξιολογήθηκε διενεργώντας προοπτικές ή αναδρομικές αναλύσεις. Σε δύο μόνο μελέτες αναφέρθηκαν δεδομένα πιστότητας στη θεραπεία. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συμπεριφορές διαχείρισης βάρους άλλαξαν σημαντικά προς την επιθυμητή κατεύθυνση όσον αφορά στην υγεία και την ευεξία. Οι εφαρμογές κινητής υγείας χαρακτηρίστηκαν επίσης από ισχυρή κοινωνική εγκυρότητα. Ωστόσο, παρατηρήθηκαν υψηλά επίπεδα στατιστικού σφάλματος σε βασικούς τομείς. Τόσο οι μη τυχαιοποιημένες μελέτες όσο και οι τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές ανέφεραν ικανοποίηση των ασθενών με τις εφαρμογές ανεξάρτητα από την ηλικία τους, αν και σημαντικός αριθμός ασθενών σταμάτησε να τις χρησιμοποιεί λόγω τεχνικών προβλημάτων.

Συζήτηση

Οι εφαρμογές mHealth μπορούν επομένως να είναι αποτελεσματικές στην προώθηση της αυτοδιαχείρισης του βάρους και στη βελτίωση των δεικτών υγείας. Η αβίαστη αυτοπαρακολούθηση της διατροφής και της σωματικής δραστηριότητας, η προσαρμοσμένη ανατροφοδότηση, οι υπενθυμίσεις για τη χρήση της εφαρμογής και η αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους αυξάνουν την αφοσίωση και επομένως διευκολύνουν τη διαχείριση βάρους. Εξάλλου οι εφαρμογές κινητής υγείας ενσωματώνουν συμπεριφορικά στοιχεία, τα οποία έχουν επανειλημμένως δείξει να επιτυγχάνουν αλλαγές στις συνήθειες. Για πετυχημένες αλλαγές στον τρόπο ζωής απαιτείται συνεχής συμπεριφορική υποστήριξη και η χρήση εφαρμογών κινητής υγείας θα μπορούσε να πετύχει αυτόν τον σκοπό με οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Το γεγονός ότι λιγότερες από τις μισές μελέτες αξιολόγησαν την κοινωνική εγκυρότητα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι απαιτείται περαιτέρω έρευνα, η οποία θα περιλαμβάνει μέτρηση της αποδοχής της παρέμβασης και της ικανοποίησης με την τεχνολογία.

Όσον αφορά τους περιορισμούς στην ποιότητα της έρευνας, οι συγγραφείς ανέφεραν ότι μόνο δύο τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές τεκμηρίωσαν την πιστότητα στη θεραπεία ως δείκτη εγκυρότητας και αξιοπιστίας. Δεδομένου ότι η λήψη κλινικών αποφάσεων πρέπει να βασίζεται σε ισχυρά ερευνητικά στοιχεία και στις ανάγκες των ασθενών, με τις τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές να χρησιμεύουν ως αξιόπιστη πηγή πληροφοριών για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, είναι υψίστης σημασίας η μελλοντική έρευνα να αξιολογεί στρατηγικές διαχείρισης συμπεριφοράς που χρησιμοποιούνται σε εφαρμογές ακολουθώντας ένα συμπαγές αναλυτικο-συμπεριφορικό σύστημα (Michie, Richardson, Johnston, et al., 2013). Επιπλέον, δεδομένου ότι μόνο το 23% των επιλέξιμων μελετών δεν έδειξαν πιθανότητα στατιστικού σφάλματος σε βασικούς τομείς, είναι κρίσιμο να διασφαλιστεί η ποιότητα της έρευνας ακολουθώντας ένα τυποποιημένο σύνολο κριτηρίων, όπως τα αυστηρά πρότυπα Cochrane, ειδικά όσον αφορά στα αποτελέσματα υποβολής δεδομένων, τον τυφλό σχεδιασμό συμμετεχόντων και προσωπικού και τη δημιουργία τυχαίας ακολουθίας.

Όσον αφορά στους περιορισμούς της παρούσας ανασκόπησης, πρέπει να σημειωθεί ότι οι αναζητήσεις πραγματοποιήθηκαν μόνο στα αγγλικά, δεν διεξάχθηκε μετα-ανάλυση λόγω της φύσης και της ετερογένειας των συμπεριλαμβανόμενων μελετών και οι αναλύσεις περιορίστηκαν σε εφαρμογές για κινητά, χωρίς να διευκρινιστεί εάν σε κάποιες μελέτες χρησιμοποιήθηκαν και αισθητήρες. Σε μελλοντική έρευνα αξίζει να διερευνηθεί εάν οι αισθητήρες, για παράδειγμα οι βηματομετρητές, θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη δέσμευση των ασθενών, να βελτιώσουν τη συλλογή δεδομένων και να βελτιστοποιήσουν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.

Συνοψίζοντας, οι εφαρμογές υγείας θεωρούνται ευρέως αποτελεσματικές, εύχρηστες και βοηθητικές για την επίτευξη των στόχων απώλειας βάρους των ασθενών μέσω συμπεριφορικών αλλαγών στις διατροφικές συνήθειες και στα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας. Συγκεκριμένα, βοηθούν την απώλεια βάρους ενισχύοντας τη δέσμευση στη θεραπεία μέσω τεχνικών όπως η αυτοπαρακολούθηση. Υπάρχει σαφής ανάγκη λήψης περισσότερων εμπειρικών δεδομένων σχετικά με την κοινωνική εγκυρότητα και τη διατήρηση βάρους καθώς επίσης και γενίκευσης με μεγαλύτερα δείγματα. Η συμμόρφωση με τα τεκμηριωμένα ιατρικά πρότυπα θα διασφαλίσει την επιστημονική αυστηρότητα.

Βιβλιογραφία

Michie, S., Richardson, M., Johnston, M., Abraham, C., Francis, J., Hardeman, W., … Wood, C. E. (2013). The Behavior Change Technique Taxonomy (v1) of 93 Hierarchically Clustered Techniques: Building an International Consensus for the Reporting of Behavior Change Interventions. Annals of Behavioral Medicine, 46(1), 81–95. https://doi.org/10.1007/s12160-013-9486-6

Περίληψη και μετάφραση στα ελληνικά Βαλεντίνα Τριανταφυλλίδου και Κατερίνα Δούναβη

Διαβάστε το πρωτότυπο άρθρο εδώ.