Παρά τη σημασία του ύπνου για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού (δείτε τις ώρες ύπνου που χρειάζεται ο άνθρωπος σε κάθε ηλικία εδώ), τα προβλήματα ύπνου εμφανίζονται πολύ συχνά στη βρεφική και παιδική ηλικία. Ενώ στην ηλικία των 3-6 μηνών τα περισσότερα παιδιά μπορούν να κοιμηθούν κατά τη διάρκεια όλης της νύχτας χωρίς την παρέμβαση ενός ενήλικα, το 25 με 50% των παιδιών αυτής της ηλικίας εξακολουθούν να παρουσιάζουν προβλήματα ύπνου. Έρευνες έχουν δείξει ότι το πώς κοιμούνται τα παιδιά αντανακλά τις πρακτικές της κοινότητας στην οποία ζουν και τις συνήθειες των γονέων, άρα η ικανότητα του παιδιού να αποκοιμηθεί γρήγορα και να μην ξυπνήσει για αρκετές ώρες είναι αποτέλεσμα μάθησης, με τους γονείς να παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία.
Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ύπνου, που εάν παραμείνουν μετά την ηλικία των 5 ετών είναι πιθανότερο να γίνουν χρόνια και να ακολουθήσουν το άτομο για την υπόλοιπη ζωή του, οι επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι οι συμπεριφοριστικές μέθοδοι μπορούν να φέρουν εξαιρετικά θετικά αποτελέσματα σε μικρό χρονικό διάστημα. Ωστόσω, οι γονείς αναζητούν συνήθως συμβουλές για τον ύπνο από τον παιδίατρο, ο οποίος σε περισσότερο από το 50% των περιπτώσεων προτείνει φαρμακολογική αγωγή ενώ πολύ συχνά συστήνει στους γονείς να περιμένουν να λυθεί το πρόβλημα με την πάροδο του χρόνου. Μελέτες δείχνουν ότι ο χρόνος δε λύνει από μόνος του τις υπάρχουσες δυσκολίες, αντιθέτως μπορεί να συνεισφέρει στην παγίωσή τους, ενώ οι συμπεριφοριστικές μέθοδοι είναι πιο αποτελεσματικές από την φαρμακευτική αγωγή, έχουν αποτελέσματα που διαρκούν στον χρόνο και είναι ευρέως αποδεκτές από τους γονείς.
Τα προβλήματα ύπνου ποικίλουν και περιλαμβάνουν την δυσκολία του παιδιού να αποκοιμηθεί κατά την έναρξη της νύχτας, την συχνή αφύπνιση κατά τη διάρκεια της νύχτας, τη δυσκολία του παιδιού να ξανακοιμηθεί αφού ξυπνήσει, την άρνηση του παιδιού να πάει στο κρεβάτι του, τη δυσκολία του να αποκοιμηθεί στο δικό του κρεβάτι και την ύπαρξη προβλημάτων συμπεριφοράς που έχουν να κάνουν με τον ύπνο (π.χ., έλλειψη συνεργασίας για τις ρουτίνες ύπνου όπως το να βάλει τις πυτζάμες του, κλάμα, φωνές).
Οι συνέπειες των διαταραχών ύπνου είναι αρνητικές τόσο για το παιδί όσο και για όλη την οικογένεια. Τα παιδιά λόγω της κούρασης είναι νευρικά κι αγχωμένα, παρουσιάζουν υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας με αποτέλεσμα την εμφάνιση ατυχημάτων/τραυματισμών και δεν μπορούν να συγκεντρωθούν στο σχολείο ή να απολαύσουν και να μάθουν από όποιες δραστηριότητες πραγματοποιούν την ημέρα. Οι γονείς είναι επίσης νευρικοί λόγω της παρατεταμένης αϋπνίας κι εξάντλησης, παρουσιάζουν μειωμένη απόδοση στην δουλειά τους, αντιμετωπίζουν συχνότερες διαμάχες με τον/την σύζυγο, και έχουν λιγότερες δυνάμεις, όρεξη και υπομονή όταν αλληλεπιδρούν με το παιδί.
Φωτογραφία από www.traveling-shapy.de
Για την πρόληψη των διαταραχών ύπνου, οι γονείς μπορούν να ακολουθήσουν μια σειρά πρακτικών συμβουλών, προσαρμόζοντας πάντα τις συνήθειές τους στις ανάγκες του παιδιού και της οικογένειας.
- Εγκαθιδρύστε μια ρουτίνα ύπνου και ακολουθήστε την πιστά. Όταν το παιδί κοιμάται πάντα την ίδια ώρα και στο ίδιο μέρος, νιώθει ασφάλεια και μπορεί να προβλέψει τι ακολουθεί και να ανταποκριθεί καλύτερα. Επίσης, καλό είναι οι δραστηριότητες που πραγματοποιούνται πριν τον ύπνο να είναι οι ίδιες και να βοηθούν το παιδί να χαλαρώσει (π.χ., γάλα, μπάνιο, άλλαγμα, παραμύθι, ύπνος).
- Διατηρήστε μια σχετική ευελιξία στους κανόνες και τις ρουτίνες (π.χ., για τις διακοπές, τα Σαββατοκύριακα, εξαιρετικές περιπτώσεις), καθώς ένα παιδί που έχει μάθει να προσαρμόζεται στις φυσιολογικές αλλαγές της ζωής είναι ένα ανεξάρτητο παιδί.
- Σιγουρευτείτε ότι οι φυσιολογικές ανάγκες του παιδιού είναι καλυμμένες πριν την ώρα του ύπνου (νερό, φαγητό, άλλαγμα, κατάλληλη θερμοκρασία, απουσία πόνου).
- Χαμηλώστε το φως στο δωμάτιο που πραγματοποιείται η ρουτίνα του ύπνου και σβήστε το φως όταν βάζετε το παιδί για ύπνο.
- Χρησιμοποιήστε πυτζάμες και σκεπάσματα που διατηρούν την θερμοκρασία του παιδιού στο επιθυμητό επίπεδο. Το παιδί δεν πρέπει να κρυώνει αλλά ούτε και να ιδρώνει.
- Αποφύγετε την χρήση τηλεόρασης, παιχνιδιών ή άλλων ερεθισμάτων που μπορεί να προκαλέσουν εγρήγορση στο παιδί ακριβώς πριν τον ύπνο.
- Μην βάζετε το παιδί για ύπνο πολύ νωρίτερα από την φυσιολογική ώρα, καθώς είναι πιθανό να μη νυστάζει και έτσι συνηθίζει να μένει στο κρεβάτι του ξύπνιο.
- Μειώστε τις ώρες που το παιδί κοιμάται κατά τη διάρκεια της ημέρας σε αυτές που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξή του και εγκαθιδρύστε ρουτίνες για αυτές τις ώρες (π.χ., μεσημεριανός ύπνος που διαρκεί ελεγχόμενο αριθμό ωρών και χωρίς πλήρη συσκότιση δωματίου-“δεν κάνουμε τη μέρα νύχτα και τη νύχτα μέρα”). Το παιδί πρέπει να μάθει να ξεχωρίζει τη μέρα από τη νύχτα και να συνηθίσει να κοιμάται συγκεκριμένες ώρες, ώστε να ρυθμιστεί το βιολογικό του ρολόι.
- Μην επιτρέπετε στο παιδί να κοιμάται μαζί σας, καθώς αυτό μειώνει την ικανότητά του να αποκοιμιέται χωρίς την παρουσία ενός ενήλικα και κατά συνέπεια την ανεξαρτησία του. Εάν έρθει στο κρεβάτι σας κατά τη διάρκεια της νύχτας, συνοδεύστε το πίσω στο κρεβάτι του, ενώ εάν διαβάζετε παραμύθι το βράδυ πριν τον ύπνο, καθίστε σε μια μικρή απόσταση από το κρεβάτι του.
- Αποφύγετε να ταϊζετε το παιδί κατά τη διάρκεια της νύχτας (με εξαίρεση την βρεφική ηλικία), καθώς έτσι του μαθαίνετε να κοιμάται συνεχόμενα και να αποζητάει φαγητό τις κατάλληλες ώρες.
- Μπορείτε να αφήσετε ένα αγαπημένο λούτρινο κουκλάκι στο κρεβάτι του παιδιού, το οποίο μπορεί να αγκαλιάζει πριν αποκοιμηθεί.
- Καθησυχάστε το παιδί όταν ξυπνάει τρομαγμένο τη νύχτα αγκαλιάζοντάς το και χαϊδεύοντάς το μέχρι να ηρεμήσει αλλά παραμείνετε δίπλα στο κρεβάτι του με σβηστό το φως και μην το πάρετε στο δικό σας κρεβάτι.
- Εάν το παιδί ξυπνήσει τη νύχτα επειδή έχει βραχεί, αλλάξτε το με ηρεμία και σε χαμηλό φωτισμό και μην το μαλώσετε εάν έχει ήδη μάθει να χρησιμοιεί την τουαλέτα κατά τη διάρκεια της ημέρας καθώς αυτό δε βοηθάει στον έλεγχο των σφιγκτήρων και επιπλέον το κάνει να ντρέπεται.
- Επαινέστε το παιδί όταν συνεργάζεται στην προετοιμασία για τον ύπνο (π.χ., όταν βάζει τις πυτζάμες του).
- Για να κάνετε θετικές αλλαγές στις συνήθειες ύπνου του παιδιού σας χρειάζεται θέληση, υπομονή κι επιμονή, καθώς και προετοιμασία για τις πρώτες δύσκολες ημέρες. Να θυμάστε όμως ότι εάν και οι δύο γονείς συνεργαστούν με συστηματικό τρόπο, τα αποτελέσματα δε θα αργήσουν να έρθουν και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες θα είναι εξαιρετικά θετικές για όλη την οικογένεια.
- Εάν παρά τις προσπάθειές σας οι διαταραχές ύπνου παραμένουν, μην διαστάσετε να ζητήσετε τη βοήθεια ενός ειδικού.
Παρακολουθήστε ένα βίντεο του Prof Neville Blampied (University of Canterbury, New Zealand) για μια αναλυτικο-συμπεριφοριστική προσέγγιση στα θέματα του ύπνου.